Upadłość konsumencka w Krakowie

Bezskuteczność nieodpłatnych czynności prawnych dokonanych przez dłużnika

Jeżeli dłużnik w okresie roku, przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dokona czynności prawnej o charakterze nieodpłatnym, np. na podstawie umowy darowizny to taka czynność jest bezskuteczna względem masy upadłościowej, jeżeli dotyczy rozporządzenia majątkiem dłużnika. Taki sam skutek zachodzi, gdy czynność dokonana przez upadłego we wskazanym terminie co prawda ma charakter odpłatny, ale tylko pozornie, gdyż wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Czynność taka może mieć charakter oświadczenia woli, w zakresie zawarcia umowy, ale także zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia lub uznania powództwa. Dla przykładu jeżeli dłużnik przekaże w darowiźnie swój dom na rzecz osoby trzeciej we wskazanym terminie to czynności taka będzie bezskuteczna w stosunku do masy upadłościowej. Jeżeli masz wątpliwości zapraszamy do naszej Kancelarii zajmującej się sprawami, z zakresu upadłości w Krakowie.

Podobnie bezskuteczne są czynności prawne dłużnika dokonane w okresie 6 miesięcy przed ogłoszeniem upadłości konsumenckiej polegające na:

• zabezpieczeniu zobowiązania dłużnika,
• zapłacie długu, który nie był jeszcze wymagalny.

Osoba, która uzyskała korzyść z tytułu ww. czynności dłużnika, czyli wierzyciel, którego dłużnik wierzytelność zabezpieczył lub też  wierzytelność, którą dłużnik zaspokoił pomimo, że  nie była ona jeszcze wymagalna może żądać w drodze powództwa, aby czynności dłużnika została uznana za skuteczną. Sąd uwzględni żądanie wierzyciela jeżeli wykaże on, że w chwili dokonania czynności nie wiedział, że w stosunku do dłużnika istnieją podstawy do ogłoszenia upadłości konsumenckiej.

Bezskuteczność odpłatnych czynności prawnych dokonanych przez konsumenta

Nie tylko nieodpłatne lub częściowo nieodpłatne czynności dokonane przez dłużnika przed datą ogłoszenia upadłości konsumenckiej mogą zostać uznane za bezskuteczne w stosunku do masy upadłościowej.

Za bezskuteczne względem masy upadłościowej mogą zostać czynności odpłatne, np. zawarcie umowa sprzedaży dokonane w terminie 6 miesięcy przed datą ogłoszenia upadłości konsumenckiej, których stroną są osoby najbliższe dla upadłego takie jak:

• małżonek,
• krewni lub powinowaci w linii prostej (np. rodzice, dzieci),
• krewni i powinowaci w linii bocznej do drugiego stopnia (np. wujek, brat),
• konkubent, czyli osoba pozostająca z upadłym w faktycznym związku i prowadząca z dłużnikiem wspólne gospodarstwo domowe,
• dziecko adoptowane,
• przysposabiający.

Ponadto bezskuteczna będzie czynność prawna dokonana w tych warunkach, jeżeli drugą stroną umowy będzie spółka, w której dłużnik lub jego osoby najbliższe wskazane powyżej są jedynymi wspólnikami, bądź akcjonariuszami albo członkami zarządu.

O uznaniu danej czynności w tym przypadku za bezskuteczną w stosunku do masy upadłościowej decyduje sędzia-komisarz na wniosek syndyka. Osoba najbliższa będąca stroną ww. umowy może żądać uznania tej czynności za skuteczną, jeżeli wykaże, że wskutek jej dokonania nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Bezskuteczność zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika

W praktyce może zdarzyć się tak, że dłużnik przed ogłoszeniem upadłości konsumenckiej ustanowi na swoim majątku zabezpieczenie, które dotyczyć będzie zobowiązania osoby trzeciej.

Zabezpieczenie to może przybrać formę:

• hipoteki,
• zastawu,
• zastawu rejestrowego,
• hipoteki morskiej.

Jeżeli zabezpieczenie takie zostanie ustanowione w okresie roku przed dniem ogłoszenia upadłości konsumenckiej, a upadły w związku z ustanowieniem zabezpieczenia nie otrzymał świadczenia lub jest ono  niewspółmiernie niskie do wartości ustanowionego zabezpieczenia to ustanowienie zabezpieczenia nie będzie skuteczne w względem masy upadłości. Decyzje w tym zakresie podejmuje sędzia-komisarz na wniosek syndyka.

Jeżeli zabezpieczenie takie dotyczy zobowiązania osoby najbliższej dla upadłego lub spółki, o których mowa w  poprzednim nagłówku to czynność taka zostanie uznana za bezskuteczną także gdy dłużnik w zamian za ustanowienie  zabezpieczenia otrzymał ekwiwalentne świadczenie, chyba, że ww. osoba lub spółka wykaże, że w skutek dokonania zabezpieczenia wierzyciele upadłego nie ponieśli szkody.

Bezskuteczność względem masy upadłościowej kar umownych

Na wniosek syndyka sędzia-komisarz powinien stwierdzić bezskuteczność w stosunku do masy upadłości kar umownych na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jeżeli jest spełniony przynajmniej jeden warunek:

• zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane przez upadłego,
• kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kary umowne mogą zostać w tym zakresie uznane za bezskuteczne w całości lub w części.

Powództwo o uznanie czynności upadłego za bezskuteczną

Powództwo uznanie czynności za bezskuteczną może wytoczyć syndyk, który w postępowaniu jest zwolniony z opłat sadowych. Syndyk może działać zarówno samodzielnie lub upoważnić do wytoczenia powództwa radcę prawnego  lub adwokata. Syndyka obowiązuje w tym zakresie dwa terminy:

• dwuletni termin, który rozpoczyna bieg w dniu ogłoszenia upadłości konsumenckiej,
• pięcioletni termin liczony od dnia dokonania takiej czynności.

Nie oznacza to, że upływ tych terminów spowoduje, że dłużnik nie musi się liczyć z negatywnymi skutkami dokonanej czynności w toku postępowania upadłościowego. W przypadku bowiem gdy dłużnik dokonał czynności z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli, to nawet gdy uznanie jej za bezskuteczną nie będzie możliwe stwarza to przesłankę do odmowy umorzenia zobowiązań upadłego z uwagi na fakt, że doprowadził on do swojej niewypłacalności lub w sposób istotny ją pogłębił z winy umyślnej.

Stosowanie w postępowaniu upadłościowym przepisów o ochronie wierzycieli, w przypadku niewypłacalności dłużnika.

W zakresie nieuregulowanym w ustawie z dnia 28 lutego 2008 r. prawo upadłościowe do ochrony praw wierzycieli pokrzywdzonych przez dokonanie przez upadłego czynności z ich pokrzywdzeniem znajdują zastosowanie przepisy artykułów 527-534 kodeksu cywilnego. Przepisy te regulują zasady wnoszenia tak zwanej skargi paulińskiej.

Zgodnie z art. 527 kodeksu cywilnego w przypadku gdy wskutek dokonania czynności prawnej przez dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową każdy z pokrzywdzonych wierzycieli, a w postępowaniu upadłościowym syndyk może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w przypadku spełnienia następujących warunków:

• czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, a więc w jej wyniku dłużnik stał się niewypłacalny lub pogłębił ten stan,
• osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności powinna była wiedzieć, że wskutek dokonania tej czynności wierzyciele dłużnika poniosą szkodę, z tym zastrzeżeniem, ze domniemywa się, że osoba trzecia pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem, np. małżonek lub konkubent dłużnika albo przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych wiedzieli o tym fakcie, które domniemanie może oczywiście osoba zainteresowana podważyć, chyba, warunek nie musi być spełniony w przypadku czynności prawnej nieodpłatnej,
• dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli, z tym zastrzeżeniem, że jeżeli w chwili dokonania darowizny dłużnik był niewypłacalny lub miałby znaleźć się w takim stanie wskutek dokonania czynności to domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Wierzyciel, a w toku postępowania upadłościowego syndyk może także żądać uznania za bezskuteczną czynność prawną dokonaną przez dłużnika z pokrzywdzeniem przyszłych wierzycieli, jednak w tym przypadku, gdy czynność prawna miała charakter odpłatny konieczne jest wykazanie, że osoba trzecia wiedziała o skutkach tej czynności dla wierzycieli dłużnika.

W celu uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną należy złożyć stosowane powództwo. Powództwo takie składa się przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść w wyniku czynności dokonanej przez dłużnika. W sytuacji gdy ww. osoba trzecia zbyła ww. korzyść na rzecz innej osoby w sposób nieodpłatny to wierzyciel lub syndyk może wytoczyć takie powództwo przeciwko tej inne osobie, jeżeli osoba ta wiedziała o spełnianiu przesłanek umożliwiających  uznanie tej czynność za bezskuteczną.

Zwrot korzyści otrzymanej przez osobę trzecią

Osoba trzecia w przypadku uznania przedmiotowej czynności dłużnika za bezskuteczną jest zobowiązana do zwrotu otrzymanej korzyści chyba, że:

• zaspokoi żądanie wierzyciela,
• wskaże wierzycielowi mienie dłużnika wystarczające do uzyskania zaspokojenia.

Wierzyciel  w przypadku uznania  czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną może też dochodzić od osoby trzeciej, która wskutek zaskarżonej czynności dłużnika uzyskała korzyść z przedmiotów uzyskanych przez osobę trzecią z tego tytułu z pierwszeństwem przed pozostałymi wierzycielami osoby trzeciej.

Termin na dochodzenie  roszczeń

Termin na dochodzenie roszczeń z tytułu uznania czynności prawnej j dłużnika za nieskuteczną na podstawie skargi paulińskiej upływa po 5 latach od dnia dokonania  tej czynności.

Wstąpienie przez syndyka w prawa wierzyciela w sprawie o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną

Jeżeli wierzyciel dłużnika złoży powództwo o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną na podstawie art. 527 kodeksu cywilnego to po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej przez dłużnika syndyk może wstąpić w miejsce powoda w sprawie wszczętej przez wierzyciela, który zaskarżył czynności upadłego. W sytuacji gdy sprawa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną nie zakończy się przed umorzeniem postępowania upadłościowego lub uchyleniem postępowania upadłościowego to wówczas wierzyciel może w ciągu dwóch tygodni przystąpić do sprawy ponownie w charakterze powoda.

Jeżeli w sprawie pozwany został także dłużnik to postępowanie w stosunku do niego zostaje umorzone po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

W przypadku uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną wierzyciel, który wytoczył powództwo może liczyć na zwrot poniesionych kosztów procesu, w tym opłaty sądowej i wynagrodzenia pełnomocnika profesjonalnego, Koszty te są pokrywane z odzyskanej części majątku dłużnika.

Warto również zaznaczyć, ze wierzyciel, który wytoczył przeciwko osobie trzeciej powództwo z art. 527 kodeksu cywilnego nie ma obowiązku zwracać do masy upadłościowej świadczenia, które otrzymał w związku z uwzględnieniem takiego powództwa.

Sposób i warunki zwrotu świadczenia, w przypadku uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną

Zwrot tego rodzaju świadczenia następuje gdy czynność prawna dłużnika jest:

• bezskuteczną z mocy prawa,
• została uznana za bezskuteczną przez Sąd lub sędziego-komisarza.

Rozliczenie skutków bezskuteczne czynności prawnej następuje poprzez:

• przekazanie przedmiotu otrzymanego przez osobę trzecią w naturze,
• wpłatę równowartości ww. przedmiotu do masy upadłościowej, jeżeli jego zwrot w naturze nie jest możliwy.

Ponadto za zgodą sędziego-komisarza osoba trzecia, która uzyskała korzyść, w związku z przedmiotową czynnością dłużnika może zwolnić się z obowiązku przekazania do masy upadłości tego, co wskutek tej czynności z majątku upadłego ubyło, przez zapłatę różnicy między wartością rynkową świadczenia dłużnika z dnia zawarcia umowy, a wartością świadczenia otrzymanego przez dłużnika.

Jeżeli osoba trzecia dobrowolnie nie wywiązuje się z tego obowiązku, a obowiązek ten nie został stwierdzony prawomocnym orzeczeniem Sądu syndyk może wytoczyć przeciwko tej osobie powództwo o nakazanie jego wykonania.

Jeżeli masa upadłościowa uległaby wzbogaceniu w związku z otrzymaniem świadczenia wzajemnego osoby trzeciej to zwraca się to świadczenie tej osobie. Jeżeli masa upadłości nie jest wzbogacona w związku podaną powyżej okolicznością to osoba trzecia może dochodzić wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, a więc zgłaszając swoją wierzytelność syndykowi.

Podsumowanie

Czynności dokonane przez upadłego przed dniem ogłoszeniem upadłości konsumenckiej, w wyniku których prawa jego wierzycieli ulegają uszczupleniu są bezskuteczne z mocy prawa lub mogą być za takie uznane przez Sąd lub sędziego-komisarza. Nawet jeżeli uznanie danej czynności za bezskuteczną nie jest możliwe z w skutek upływu terminu dłużnik musi się liczyć z tym, ze Sąd może odmówić umorzenia jego zobowiązań, gdy uzna, że dokonanie takich czynności przez dłużnika doprowadziło do powstania stanu niewypłacalności lub go pogłębiło, a dłużnik działał z zamiarem wystąpienia takiego skutku.