Na czym polega wydziedziczenie?
Wydziedziczenie polega na pozbawieniu uprawnionych prawa do zachowku. Nie
jest to jednak czynność, dla której skuteczności wystarczające jest złożenie
oświadczenia woli.
W jakich sytuacja może nastąpić wydziedziczenie?
Wydziedziczenie dla swojej skuteczności wymaga spełnienia jednej z
przesłanek wymienionych w art. 1008 kodeksu cywilnego, tj.:
- postępowania przez osobę uprawnioną do zachowku w sposób sprzeczny z
zasadami współżycia społecznego, jeżeli działanie to ma charakter uporczywy,
- dopuszczenie się przez osobę uprawnioną względem spadkodawcy albo jednej
z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub
wolności albo rażącej obrazi czci,
- uporczywe nie dopełnianie przez spadkobiercę ustawowego względem
spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
Ta przesłanka jest bardzo szeroka i bliżej nieokreślona. Interpretacja
czy dane zachowanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest
dokonywana przez Sąd. Dane zachowanie jest sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego, jeżeli co prawda nie narusza prawa, zarówno cywilnego,
administracyjnego, karnego, czy innej gałęzi prawa, ale narusza normy
społeczne, normalne lub też etyczne. Przykładem naruszenia zasad współżycia
społecznego jest wykorzystanie swojej przewagi ekonomicznej. Z punktu widzenia
procesowego zgromadzenie odpowiedniego materiału dowodowego, w celu wykazania
zaistnienia tej przesłanki jest bardzo trudne.
Przestępstwo przeciwko spadkodawcy lub jednej z najbliższym mu osób
Ta przesłanka jest ściśle określona i łatwa do wykazania. Jeżeli
spadkodawca chce wydziedziczyć jednego ze spadkobierców ustawowych powinien
posiadać prawomocny wyrok skazujący, względnie warunkowo umarzający postępowanie
względem spadkobiercy, którego ma dotyczyć wydziedziczenie. Ważne, aby
pamiętać, aby było to przestępstwo ściśle określone w tym przepisie, a więc
przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności. Przestępstwem takim może
być w szczególności próba zabójstwa, czy spowodowanie uszczerbku na zdrowiu. Co
prawda wydanie takiego prawomocnego wyroku nie jest obligatoryjne, jednak
znacznie ułatwia to kwestie procesowe, a więc wykazanie, że uprawniony
spadkobierca rzeczywiście popełnił przestępstwo.
Rażąca obraza czci
Spadkobierca jest zobowiązany do dążenia spadkodawcy szacunkiem. Rażąca
obraza czci stanowi przesłankę do wydziedziczenia. Przy tym zachowanie to nie
musi wyczerpywać znamion przestępstwa znieważenia lub pomówienia, tym bardziej
nie jest w tym przypadku wymagamy prawomocny wyrok karny. Sąd ustalający, czy
wydziedziczenie będzie skuteczne ma prawo do samodzielnego ustalenia
okoliczności faktycznych, w tym zakresie.
Uporczywe nie dopełnianie obowiązków rodzinnych
Jest to pojęcie bardzo nieprecyzyjne. W żadnym akcie prawnym nie
znajduje się katalog obowiązków rodzinnych jakie względem spadkodawcy posiada
osoba uprawniona do zachowku. Za obowiązek rodzinny można uznać wymóg
zapraszania na ważne uroczystości takie jak chrzest czy ślub. W niektórych
jednak sytuacjach naruszenie tego obowiązki jest usprawiedliwione, np. w
związku z negatywnym zachowaniem spadkodawcy.
Uporczywy charakter
Jak widać wszystkie zachowania osoby uprawnionej do zachowku, o których
mowa powyżej wymagają rażącej uporczywości, z wyjątkiem popełnienia
przestępstwa i rażącej obrazy czci. Nie można zatem uznać, że nie istnieją
podstawy do wydziedziczenia jeżeli negatywne zachowanie spadkobiercy ustawowego
miało jednorazowy lub nawet incydentalny charakter.
Przyczyna wydziedziczenia
Warto pamiętać, ze przyczyna wydziedziczenia musi zostać wskazana w
testamencie w sposób jasny i precyzyjny. Jeżeli nie zostanie spełniony ten
warunkiem wydziedziczenie nie będzie skuteczne.
Wydziedziczenie, a przebaczenie
Spadkobierca nie może skutecznie wydziedziczyć spadkobiercy, jeżeli
zachowania, które były podstawą wydziedziczenia, nawet przestępstwo zostały
spadkobiercy wybaczone. W procesie o zachowek to oczywiście na spadkobiercy
ciąży ciężar udowodnienia, że w istocie spadkodawca mu wybaczył. Do wybaczenia
nie jest potrzebne posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych,
wystarczy, aby czynności wybaczenia nastąpiła z wystarczającym rozeznaniem.
Wydziedziczenie, a dzieci spadkobiercy
Wydziedziczenie nie pozbawia prawa do spadku zstępnym spadkobiercy wydziedziczonego.
Przykład
Pani Jolanta wydziedziczyła syna - Mirosława,
gdyż ten znęcał się nad nią psychicznie i fizycznie, a nawet doprowadził ją do doznania
średniego uszczerbku na zdrowiu. W testamencie Pani Jolanta ustanowiła swoim
spadkobiercą córkę Magdalenę. Pan Mirosław wystąpił przeciwko swojej siostrze
Pani Magdalenie z pozwem o zapłatę zachowku,. Pani Magdalena przedłożyła jednak
testament zawierający oświadczenie matki o wydziedziczeniu syna oraz prawomocny
wyrok Sądu skazujący go na rok więzienia w zawieszeniu na dwa lata. Sąd nie
miał wątpliwości i oddalił pozew. Pani Mirosław miał jednak dzieci i w ich
imieniu wystąpił o zapłatę zachowku od Pani Magdaleny. W tym przypadku
powództwo zostało uwzględnione.
W jakiej formie można złożyć oświadczenie o wydziedziczeniu?
Oświadczenie o wydziedziczeniu powinno być zawarte w testamencie.
Oznacza to, że wydziedziczenie powinni nastąpić w takiej samej formie jak
testament. Możliwe jest zawarcie oświadczenia o wydziedziczeniu w testamencie holograficznym,
jak notarialnym, względnie testamencie szczególnym. Nie ma możliwości, aby
spadkodawca wydziedziczył spadkobiercę bez sporządzenia testamentu.
Termin na stwierdzenie skuteczności wydziedziczenia
Z uwagi na fakt, że dziedziczenie skutkuje pozbawieniem prawa do
zachowku można powiedzieć, że obowiązuje 5 letni termin na stwierdzenie przez
Sąd czy wydziedziczenie było skuteczne. Termin ten jest liczony oczywiście od
dnia otwarcia spadku.
Skutki wydziedziczenia
Skutek wydziedziczenia jest taki, jakby spadkobierca nie dożył otwarcia testamentu.
Jak podważyć wydziedziczenie?
Podważenie wydziedziczenia jest jak najbardziej możliwe. W tym zakresie
można kwestionować, to zostały spełnione podstawy faktyczne konieczne do skuteczności
wydziedziczenia lub też czy spadkodawca był zdolny do świadomego oraz
swobodnego złożenia oświadczenia o wydziedziczeniu. Osoby, które sporządzają
testament często są w podeszłym wieku dlatego ich stan zdrowia lub uzależnienie
od osób, które sprawują nad nimi opiekę często prowadzi do sytuacji, że oświadczenie
o wydziedziczeniu nie ma charakteru świadomego, ani dobrowolnego.
Jak sprawdzić czy jestem wydziedziczony?
Niestety nie ma takiej możliwości, jeżeli sam spadkobierca Cię o tym nie
poinformuje. Spadkobierca nie musi być informowany o tym, że został wydziedziczony. Do uzyskania takiej informacji spadkobierca ma prawo dopiero po
śmierci spadkodawcy i ogłoszeniu testamentu.
Wydziedziczenie rodzeństwa
Wydziedziczenie rodzeństwa nie jest możliwe, gdyż nie posiada ono prawa
do zachowku. Jeżeli chcemy, aby nasze rodzeństwo po nas nie dziedziczyło oraz
nie miało prawa do zachowku wystarczy sporządzić testament.
Testament, a wydziedziczenie – wzór
Z uwagi na fakt, że testament należy sporządzić własnoręcznie korzystanie z
gotowego wzoru nie ma większego sensu. Najlepiej w celu sporządzenia testamentu
udać się do notariusza.
Wydziedziczenie dziecka
Najczęściej oczywiście stykamy się sprawami gdy rodzice wydziedziczają
dziecko. Istnieją również sytuacje, gdy to dziecko pozbawia swoich rodziców
prawa do zachowku po nim.
Wydziedziczenie, a niegodność dziedziczenia
Od instytucji wydziedziczenia należy odróżnić instytucje niegodności
dziedziczenia. Zaistnienie niegodności dziedziczenia nie wymaga żadnej
aktywności spadkodawcy. Spadkobierca staje się niegodny dziedziczenia z mocy
prawa i nie jest w tym zakresie potrzebne jakiekolwiek oświadczenie
spadkodawcy.
Kiedy spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?
Spadkobierca jest niegodny dziedziczeni wówczas, gdy:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko
spadkodawcy,
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do
sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w
dokonaniu jednej z tych czynności,
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił
lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną
osobę podrobionego lub przerobionego.
Niegodność dziedziczenia, a przebaczenie
Podobnie, jak w przypadku wydziedziczenia niegodność
dziedziczenia nie następuję, jeżeli negatywne zachowania stanowiące podstawę
niegodności dziedziczenia zostały spadkobiercy wybaczone.
Przykład
Pan Jan posiadał syna Marcina. Nowy biznes Pana
Marcina okazał się klapą, a w celu spłaty wierzycieli Pan Marcin włamał się do
domu swojego ojca i przywłaszczył sobie 100 tyś. zł w gotówce, które ten ojciec
przechowywał w schowku. Pan Marcin został skazany za to przestępstwo na karę
roku pozbawienia wolności. Po warunkowym zwolnieniu z Zakładu Karnego po odbyciu
połowy kary relację Pana Marcina z ojcem ulęgły poprawie. Pan Jan miał żal do siebie,
że zawiadomił policję o przestępstwie i przez co jego syn spędził pół roku w
więzieniu. Pan Jan wybaczył swojemu synowi i ustanowił go w testamencie jedynym
spadkobiercą. W testamencie znajdowała się również informacja, że wybaczył
synowi. W takim przypadku po śmierci Pana Jana nie będzie można uznać, że jego
syn Marcin jest osobą niegodną dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia, a zachowek
Spadkobierca, który jest niegodny dziedziczenia nie tylko nie zostanie
powołany do spadku, ale także nie będzie miał prawa domagać się zachowku od
spadkobierców.
Kto stwierdza niegodność dziedziczenia?
Do ustalenia, że spadkobierca jest niezgodny dziedziczenia uprawniony
jest wyłącznie Sąd. Ustalenie to nie jest dokonywane w postępowaniu o
stwierdzenie nabycia spadku, gdyż wymaga wytoczenia odrębnego powództwa.
Jaki jest termin na stwierdzenie niegodności dziedziczenia?
Każda zainteresowana osoba, przede wszystkim powołany do spadku w
dalszej kolejności mają prawo do żądania, aby Sąd stwierdził, ze dana osoba
jest niegodna dziedziczenia.
Przykład
Pan Dariusz spowodował średni uszczerbek na zdrowiu swojego ojca.
Niedługo potem jego ojciec zmarł w katastrofie lotniczej. Po 5 latach siostra
Pana Dariusza wystąpiła do Sądu o stwierdzenie nabycia spadku po ich wspólnym
ojcu, a dodatkowo złożyła pozew o uznanie jej brata za osobę niegodną
dziedziczenia. Sąd stwierdził, że spadek po ww. nabyły jego dzieci w częściach równych
. Pan Dariusz nie został uznany za niegodnego dziedziczenia, gdyż żądanie jego
siostry zostało złożone po terminie.
Pomoc w sprawach o wydziedziczenie?
Sprawę o wydziedziczenie rozstrzyga Sąd przy rozpoznaniu sprawy o
zachowek, gdyż wydziedziczenie jest przesłanką negatywna zasadności roszczenia
o zachowek. Osoba przeciwko, której zostało wytoczone powództwo o zachowek nie
musi wnosić opłaty sądowej z tytułu podniesienia zarzutu wydziedziczenia.
Opłatą sądowa należna będzie dopiero wówczas, gdy pozwany będzie chciał złożyć
apelację od wyroku w sprawie zachowku. Wynagrodzenie adwokata lub radcy prawnego
jest natomiast uzależnione od wartości przedmiotu spotu i wynosi tyle samo co
wynagrodzenie pełnomocnika osoby domagającej się zapłaty zachowku.
Czy można zbyć prawo do zachowku?
Tak. Istnieje możliwość przeniesienia wierzytelności należnej z tytułu
prawa do zachowku tak jak każdej innej wierzytelności na osobę trzecią. Zbycie
tej wierzytelności można nastąpić na podstawie umowy sprzedaży, zamiany, czy
też darowizny. W praktyce takie umowy takie operację gospodarcze zdarzają się
bardzo rzadko jednak nic nie stoi temu na przeszkodzie.
Ile trwa sprawa o wydziedziczenie, czy też niegodność dziedziczenia?
Ustalenie, że spadkobierca jest niegodny dziedziczenia następuje w
odrębnym postępowaniu wszczynanym po wytoczeniu powództwa. Czas rozpoznania takiej sprawy zwykle nie
przekracza 6 miesięcy. W przypadku spraw dotyczących wydziedziczenia rozpoznawanych
w toku procesu o zachowek okres oczekiwania na rozstrzygnięcie również wynosi
zazwyczaj rok. Okres ten ma charakter przykładowy,
gdyż czas rozpoznania konkretnej sprawy zależy od wielu czynników.
